Телефондаги қармоқ

Telefondagi qarmoq

Atrofimizga nazar tashlasak kun ora telegram orqali “Tabriklaymiz, siz pul mukofoti yutib oldingiz. Uni quyidagi havola orqali qo‘lga kiritishingiz mumkin” yoki bo’lmasa menga ovoz bering 1 raqamdaman degan xabarlar keladi. Bu  xabarlar ishongan va tanigan insonlardan kelganda biz ikkilanmay unga ishonamiz. Vaholanki ko’r ko’rona ishonish nechog’liq to’g’ri deb o’ylaysiz? Aynan shunday xolatni boshdan kechirgan hamkasbimiz fikrlari telegram orqali kelayotgan xabarlarning barchasi ham rost bo’la olmasligini  isbotlaydi.

-Bir necha yillardan buyon o’zim tanidagan insondan telegram orqali xabar keldi. Menga ovoz bering 5 raqamdaman degan mazmunda.-deydi “Tibbiyot va hayot” gazetasi bosh muharriri  G’ayrat Xudoyberdiyev. Yolg’on xababr tarqatmasligiga ishonganim uchun ham jamiyatda faol insonlaridan biri bo’lganligi uchun biror tanlovga nomzodini qo’ygan ekanda deya ishonib link orqali ovoz bering degan qismini bosdim. Ammo hech qanday tanlov emasligini va aldanganligimni keyin angladim. Chunki bu mazmundagi xabar men linkni bosgan onda  mening  telefonimda kimning raqami saqlangan bo’lsa barchasiga yuborilganligini bildim. Juda qiyinchilik bilan o’chirishga xarakat qildim. To’g’ri hozir to’g’irlab oldim ammo vaqtimni xam ushbu xolat oldi va eng yomoni menga ishongan insonlarning ham shunday qiyin vaziyatga tushib qolishiga sababchi bo’ldim.

 Gohida yuqoridagidek mobil telefonimizga shu mazmundagi turli xabarlar yuboriladi. Ko‘pchilik esa uning yolg‘on ekanini bilmay, shoshqaloqlik oqibatida firibgarlar qo‘ygan tuzoq qurboniga aylanadi. Bugungi kunda internetdagi firibgarlik va onlayn pul o‘marish holatlari kun sayin ortiq bormoqda. Aldangan va jabrlanganlar esa sanoqsiz.  

Yevropa Ittifoqining Kiberxavfsizlik agentligi (ENISA) tomonidan 2022-yilda jahon boʻyicha takroriyligi va zarariga koʻra eng yuqori boʻlgan 5 ta kiberhujum turlari ma'lum qilingan. Ular ichida eng keng tarqalgani bu – kiberfiribgarlik ya’ni fishingdir.

Fishing nima dersiz? Fishing bu internet va ijtimoiy tarmoqlar orqali foydalanuvchining maxfiy ma’lumotlari bank kartasi, shaxsiy hisob raqamining login va parollarini o‘g‘irlash uchun ishlatiladigan internet firibgarligining bir turi. Bu xuddi baliqqa qarmoq tashlab qo‘yganga o‘xshaydi. Shuning uchun ham uning nomi – fishing baliq ovlashdir yani bunda odamlarni qarmoqqa ilintirishdir. Bunda elektron pochtaga, ijtimoiy tarmoq sahifalari va messenjerlarga kelgan noma’lum xabarlarni ochish, xavfsiz bo‘lmagan sahifalar orqali to‘lovlarni amalga oshirish, sayt havolasining haqiqiy yoki feyk ekanini tekshirmaslik, ayniqsa telegram orqali kelayotgan xababrlarga e’tibor bermaslik ularning qarmog’iga ilinib qolishga olib kelmoqda.

Yuqorida ma’lumotlarni o’qigan xar bir inson “Menda ham xuddi shunday vaziyat bo‘lgan”, deyotgan bo‘lsangiz, ajab emas, chunki virtual firibgarlar tuzog‘iga ilinganlar soni kundan kunga ko‘payib bormoqda. Bundan himoyalash esa faqat o’zimizga bog’liq…..

Mastura Xamrayeva