понедельник, 18 декабря 2023 г.

 Кўҳитангнинг шарқий қисмида Хатак ҳақида биласизми


Бу қишлоқ олдинлари Чорбоқ дейилган. Хатакнинг бошланиш қисми Даҳана, кейингиси Ўрта Чорбоқ, адоғи эса, Жулга деб аталган.

Хатак қишлоғи Сурхон давлат қўриқҳонаси билан туташ ерда жойлашган. 1986 йилда ташкил этилган «Сурхон» давлат қўриқхонаси Кўҳитанг тизмасидаги тоғ-ўрмон экотизими, ноёб ҳайвон ва ўсимлик турлари муҳофаза қилинадиган бебаҳо макондир. Умумий майдони 23802 гектар, шундан тоғ ўрмонлари эгаллаган ҳудуд  9284 гектарни ташкил этади.

«Сурхон» давлат қўриқхонаси ўсимлик турларига жуда бой. Ушбу ҳудудда 800 турдан ортиқ ўсимлик тури  учрайди. 40 дан ортиқ ўсимлик тури Ўзбекистон «Қизил китоб»ига киритилган. Туберген лоласи, Сурхон лоласи, илонбарг пиёз, қизил ер астрагали, Бойсун астрагали, ширачнинг бир неча турлари ва бошқа ўсимликлар шулар жумласидандир. Қўриқхонанинг пастки қисми адир минтақасига мансуб. Бу ерларда энг кўп тарқалган ўсимлик тури – ранг (илоқ), қўнғирбош, майиншувоқ, қўзиқулоқ, лолақизғалдоқ, андиз, ширач, итбурун, наъматак, далачой, тоғ пиёзи ва бошқалар ҳисобланади. Мазкур минтақадаги ўсимликлар эфемерлар бўлиб, ёзда қуриб қолади.

Тоғ ва тоғолди ҳудудларида эл баҳоси, қўзигул, улоқўти, завата, андиз, елкесар, қонтепар, чучмомо, ипор, такасоқол, машоп каврак, улжон каврак, жўгиўти, шунгул, тоғ пиёзи, анзур, саримсоқ пиёз, шаҳриёз гули, қоқи, оқ парра, чайир, алқор ва бошқа турфа гиёҳлар, ўрик, олма, ёнғоқ, дўлана, бодом, узум, наъматак (ҳулул), нок, жийда, хурмо, гилос, олча, шафтоли, туғдона, гурдоли, ношвоти сингари дарахтлар ўсади. 

Қўриқхонада сут эмизувчи ҳайвонларнинг 20 дан ортиқ, қушларнинг 70 дан ортиқ, судралиб юрувчиларнинг 15 дан ортиқ, сувда ва қуруқликда яшовчи жониворларнинг иккита, балиқларнинг кўпгина турлари учрайди. Ҳайвонларнинг 17 тури Ўзбекистон «Қизил китоб»ига, яна тўртта тури халқаро «Қизил китоб»га киритилган.  Морхўр ёки бурама шохли эчки, Бухоро тоғ қўйи, бўз эчкемар, Туркистон капчабош илони, бургут, болтаютар, Туркистон силовсини ва бошқалар ана шундай жониворлар сирасига киради.

Қўриқхонада каклик, ёввойи чўчқа, жайрон, бўрсиқ, қора ва оқ лайлак, тасқара, тоғ сувсари, кўлвор илон, жайра, ёввойи чўчқа, юмронқозиқ, тулки, шоқол, бўри; қушлардан  булбул, мусича, бойўғли, қораподабон, потма чумчуқ (синчалак), муллатўрғай, сассиқпопишак, қирғий, бургут, калхат, чуғурчуқ, каклик, чил, тўтиқуш, хунбайдавлат, какку, қалдирғоч, қизилиштон ва бошқалар учрайди.

Хатак қишлоғи ноёб санъат тури – бадашни сақлаб қолган ҳудуд саналади. Айтиш керакки, аҳолининг кундалик ҳаёти, меҳнат фаолияти, тўйлари, маросимлари ва байрамларида айтиладиган қўшиқлар тўғридан-тўғри қадимги мусиқий йўналиш — бадаш таркибида бўлган. Бадаш атамаси қадимги туркча бадар сўзи билан боғлиқ бўлиб, «енгил шовқин»; «урмоқ»; «мушт билан урмоқ» каби маъноларни англатади.

Хатак расположен в восточной части Кухитанга.

 Эта деревня раньше называлась Чарбак. Начальная часть хатака называлась Дахана, следующая-Средний Чарбак, затем - Джулга. Село хатак расположено рядом с сурхандарьинским государственным заповедником. Хатак расположен на границе  Государственного заповедника "Сурхан", основанного в 1986 году. Заповедник  является бесценным пространством на хребте Кухитанг, где охраняются горно-лесные экосистемы, редкие виды животных и растений. Общая площадь составляет 23802 га, из них территория, занятая горными лесами, - 9284 га. Государственный заповедник "Сурхан" очень богат видами растений. В этом районе встречается более 800 видов растений. Более 40 видов растений занесены в «Красную книгу» Узбекистана. К ним относятся тюльпан Туберген, тюльпан Сурхан, лук змеиный, астрагал красный, астрагал Бойсун, несколько видов Шираха и другие растения. Нижняя часть заповедника относится к холмистой местности. Наиболее распространенный вид растений на этих землях-цветок (лещина), колокольчик, жимолость, тюльпан, андиз, Ширах.  Растения этого региона являются эфемерными и засыхают летом. В горах и в предгорье растут абрикосы, яблони, грецкие орехи, боярышник, миндаль, виноград, также такие  деревья, как груши, джайны, финики, черешня, черешневый гриб, персики, чертополох, тыква, кешью. Деревня Хатак считается территорией, сохранившей уникальный вид искусства – Бадаш. Надо сказать, что песни, исполняемые во время повседневной жизни населения, трудовой деятельности, свадеб, церемоний и праздников, непосредственно содержались в древнем музыкальном направлении - бадаше. Термин Бадаш связан со старотурецким словом бадар, что означает "легкий шум"; "биение";"

Hatak is located in the eastern part of Kuhitang.

This village used to be called Charbak. The initial part of the hatak was called Dahana, the next -the Middle Charbak, then - Julga. The village of Khatak is located next to the Surkhandarya State Nature Reserve. Khatak is located on the border of the Surkhan State Nature Reserve, founded in 1986. The reserve is an invaluable space on the Kuhitang ridge, where mountain and forest ecosystems, rare species of animals and plants are protected. The total area is 23,802 hectares, of which the territory occupied by mountain forests is 9284 hectares. The Surkhan State Nature Reserve is very rich in plant species. There are more than 800 species of plants in this area. More than 40 plant species are listed in the "Red Book" of Uzbekistan. These include Tubergen tulip, Surkhan tulip, snake onion, red astragalus, Boysun astragalus, several species of Shirah and other plants. The lower part of the reserve belongs to a hilly area. The lower part of the reserve belongs to a hilly area. The most common plant species in these lands are flower (hazel), bluebell, honeysuckle, tulip, andiz, Shirah. The plants of this region are ephemeral and dry up in summer. Apricots, apples, walnuts, hawthorn, almonds, grapes grow in the mountains and in the foothills, as well as trees such as pears, jains, dates, cherries, cherry mushroom, peaches, thistles, pumpkin, cashews. The village of Hatak is considered to be a territory that has preserved a unique art form – Badash. It must be said that the songs performed during the daily life of the population, work, weddings, ceremonies and holidays were directly contained in the ancient musical direction - badasha. The term Badash is associated with the Old Turkish word badar, which means "light noise"; "beating";"

 

Комментариев нет:

Отправить комментарий

  Фестивал олди журналистлар учун матбуот анжумани ташкил қилинди Бугунги кунда хорижликлар эътиборида бўлган “Бойсун баҳори” халқаро фоль...